SAMINOR 2

SAMINOR 2 lea nubbi dearvvašvuođa- ja eallindilleiskkadeapmi dain guovlluin gos sápmelažžat ja dážat orrot, maid UiT Norgga árktalaš universitehta Servodatmedisiinna instituhta Sámi dearvvašvuođadutkama guovddáš (SDDG) čađahii jagiid 2012–2014.

SAMINOR 2 čađahuvvui guovtti ceahkis. Ceahkki 1 lei jearahallanskovveiskkadeapmi mii čađahuvvui Davvi-Norgga ja Trøndelága 25 suohkanis gos lea sápmelaččat ja dážat orrot. Iskkadeapmi čađahuvvui seamma guovlluin go SAMINOR 1. Dasa lassin bođii Mátta-Várjjat mielde ođđa suohkanin. Guđa suohkanis ledje dušše muhtun biirret mielde. Ceahkki 2 (klinihkalaš iskkadeapmi) čađahuvvui logi válljejuvvon suohkanin, mat ledje oassálastán SAMINOR 1:i ja SAMINOR 2 vuosttaš ceahkkái.

SAMINOR 2, ceahkki 1 – jearahallanskovveiskkadeapmi

Ođđajagimánus jagi 2012 sáddejuvvui 8-siidosaš jearahallanskovvi buohkaide gaskal 18-69 jagi válljejuvvon regiovnnas, oktan bovdehusreivviin (bovdehusreive dárogillii ja davvisámegillii, bovdehusreivve dárogillii ja julevsámegillii, bovdehusreivve dárogillii ja lullisámegillii). Jearahallanskovvi lei sihke davvisámegillii, julevsámegillii, ja lullisámegillii, lassin dárogillii. Vejolaš lei maid deavdit skovi interneahtas (dušše dárogillii). Statistihkalaš guovddášdoaimmahat čađahii sáddemiid Sámi dearvvašvuođadutkama guovddáža ovddas. Muittuhus (muittuhus dárogillii ja davvisámegillii, muittuhus dárogillii ja julevsámegillii, muittuhus dárogillii ja lullisámegillii) sáddejuvvui guktii sidjiide geat eai lean vástidan sáddejuvvon jearahallanskovvái, maŋŋá sullii 6 vahku ja 4 mánu vuosttaš bovdehusa maŋŋá.

Suohkanat mat bovdejuvvojedje searvat 1. ceahkkái:

Finnmárkkus:

Kárášjohka, Guovdageaidnu, Porsáŋgu, Deatnu, Unjárga, Davvesiida, Áltá, Láhppi ja Fálesnuorri, Mátta-Várjjat.

Romssas:

Gáivuotna, Návuotna, Omasvuotna, Ivgu, Skánit ja Loabát

Nordlánddas:

Divttasvuotna, Evenášši, Árborde (Árbordde biire), Gaaloe (Maajehjaevrie biire), Áhkánjárga (Áravuomi biire)

Davvi-Trøndelágas:

Raarvihke ja oasit Nåamesjenmåelhkies (Trones ja Furuly) ja Snåase (Vinje)

Lulli-Trøndelágas:

Oasit Plassje suohkanis (Praahke)

Earret Álttá suohkana, ledje buot suohkanin unnit go 4000 ássi.

Oversikt over kommuner invitert til SAMINOR trinn 1

Oassálastin 1. ceahkkái, jearahallanskovveiskkadeapmái

	Albmát			Nissonat			Oktiibuot
Ahki	Gallis bovde-juvvo	Galle oassá-lasti	%	Gallis bovde-juvvo	Galle oassá-lasti	%	Gallis bovde-juvvo	Galle oassá-lasti	%
18-19	966	100	10,4	844	173	20,5	1 810	273	15,1
20-29	3 987	426	10,7	3 610	785	21,7	7 597	1 211	15,9
30-39	3 778	680	18,0	3 586	965	26,9	7 364	1 645	22,3
40-49	4 876	1 096	22,5	4 586	1 548	33,8	9 462	2 644	27,9
50-59	4 592	1 339	29,2	4 236	1 594	37,6	8 828	2 933	33,2
60-69	4 366	1 508	34,5	3 818	1 386	36,3	8 184	2 894	35,4
Oktiibuot	22 565	5 149	22,8	20 680	6 451	31,2	43 245	11 600	26,8

SAMINOR 2, ceahkki 1 – jearahallanskovveiskkadeapmi lea lagabui čilgejuvvon dán artihkkalis:

Brustad M, Hansen KL, Broderstad AR, Hansen S, Melhus M. A population-based study on health and living conditions in areas with mixed Sami and Norwegian settlements – the SAMINOR 2 questionnaire study. Int J Circumpolar Health 2014, 73: 23147.

Dutkiide:

Jearahallanskovvi oktan molsašuddinamaiguin ja kodemiin

SAMINOR 2, ceahkki 2 – klinihkalaš iskkadeapmi

SDDG čađahii SAMINOR 2, ceahki 2 – klinihkalaš iskkadeami, maiddái gohčoduvvon «Dearvvašvuođa- ja eallindilleiskkadeapmin», jagiid 2012–2014 logi válljejuvvon suohkanis, mat buot ledje mielde SAMINOR 1:s ja SAMINOR 2 ceahkis 1. Dán iskkadeamis ledje ođđa jearahallanskovvi, muhtun válljejuvvon klinihkalaš iskkadeamit ja varraiskosat.

Suohkanat mat válljejuvvojedje leat mielde SAMINOR 2 ceahkkái 2

Skánit ja Evenášši (čakčamánus–golggotmánnui 2012)
Kárášjohka (ođđajagimánus–guovvamánnui 2013)
Guovdageaidnu (guovvamánus–njukčamánnui 2013)
Porsáŋgu (cuoŋománus–miessemánnui 2013)
Gáivuotna (čakčamánus–golggotmánnui 2013)
Omasvuotna (golggotmánus–skábmamánnui 2013)
Unjárga ja Deatnu (guovvamánus–cuoŋománnui 2014)
Ivgu (miessemánus–geassemánnui 2014).

Iskkadeami čađaheapmi

Ovdal iskkadeami ásahuvvui ovttasbargu suohkaniid jođihangottiiguin. Sii veahkehedje skáhppot lanjaid, luvvet suohkaniin dearvvašvuođabargiid ja muđuige. SDDG láigohii dahje oaččui luoikkasin lanjaid iešguđet suohkanin ja ásahii dutkanstašuvnna dan boddii go iskkadeapmi bisttii. Ledje eanaš báikkálaš dearvvašvuođabargit mat luvvejuvvojedje bargat dutkanstašuvnnas. Oktiibuot 70 láigohuvvon mielbargi ledje mielde čohkkenbarggus.

Ulbmiljoavkun ledje olles álbmoga 40-79 jahkásaččat, beroškeahttá das serve go sii 1. ceahkkái vai eai. Sullii mánu ovdal iskkadeami sáddejuvvui gihpa poasttas dieđuiguin boahtti dearvvašvuođaiskkadeami birra (gihpa davvisámegillii, gihpa kvenagillii). Moadde vahku maŋŋá sáddejuvvui persovnnalaš bovdehus (diehtočálus davvisámegillii), diibmogohččun (diibmogohččun davvisámegillii) ja jearahallanskovvi. Sullii gaskkamuttus iskkadanáigodaga ožžo sii geat eai lean vel fitnan iskkadeamis, muittuhusa poasttas (muittuhus davvisámegillii).

Iskkadeapmái gulai klinihkalaš iskkadeapmi ja varraiskkusváldin. Oassálastit bivdojuvvojedje ovddalgihtii deavdit sáddejuvvon jearahallanskovi ja dan váldit fárrui ieš iskkadanbáikái. 70-79 jahkásaččat ožžo sierra jearahallanskovi mii lei heivehuvvon boarrásiidda. Nu gulle ge guokte jearahallanskovi 2. ceahkkái, nubbi skovvi 40-69 jahkásaččaid váráš mii lei 8 siidosaš (jearahallanskovvi davvisámegillii) ja nubbi skovvi fas 70-79 jahkásaččaid várás mii lei 4 siidosaš (jearahallanskovvi davvisámegillii).

Klinihkalaš mihtut

Allodat, deaddu, čoarbeal- ja seakkášmihtu, ja pulsa ja varradeaddu mihtiduvvojedje.

Varraiskosat

Varraiskosat váldojuvvojedje borakeahttáivuođa haga. Guhkesáiggevarrasohkar (HbA1c) ja varraproseanta (Hemoglobin) analyserejuvvojedje dastán. Buot oassálastit ožžo fálaldaga oažžut čálalaš vástádusa daidda iskosiidda mat čađahuvvojedje stašuvnnas, oktan guhkesáiggevarrasohkkariin ja varraproseanttain. Eahpedábálaš gávdnosiid oktavuođas čujuhuvvojedje oassálastit viidáseappot fástadoaktárii. Eará varraiskosat galmmihuvvojedje ja sáddejuvvojedje UiT:i mii daid vurkii biobáŋkui. Buoideávdnasiid, diabetesa bioseavániid, vuolšedávástusaid ja ruovdedili, ja muhtun vitamiinnaid analyserii UNN 2014 čavčča. 2016 giđa analyserejuvvui D-vitamiidna Helssegis, Suomas. Maiddái muhtun válljejuvvon oassálastiid birasmirkkoanalysat čađahuvvojedje. Buot eará varraiskosat leat vurkejuvvon biobáŋkui boahtteáiggi analysaid várás.

Oassálastin 2. ceahkkái, klinihkalaš iskkadeapmi

	Albmát			Nissonat			Oktiibuot
Ahki	Gallis bovde-juvvo	Gallis oassá-laste	%	Gallis bovde-juvvo	Gallis oassá-laste	%	Gallis bovde-juvvo	Gallis oassá-laste	%
40-44	867	255	29,4	836	388	46,4	1 703	643	37,8
45-49	907	283	31,2	795	364	45,8	1 702	647	38,0
50-54	883	319	36,1	777	406	52,3	1 660	725	43,7
55-59	897	372	41,5	848	481	56,7	1 745	853	48,9
60-64	970	481	49,6	872	535	61,4	1 842	1 016	55,2
65-69	930	488	52,5	817	504	61,7	1 747	992	56,8
70-74	591	336	56,9	550	333	60,5	1 141	669	58,6
75-79	424	213	50,2	491	246	50,1	915	459	50,2
Oktii- buot	6 469	2 747	42,5	5 986	3 257	54,4	12 455	6 004	48,2

SAMINOR 2, ceahkki 2 – klinihkalaš iskkadeapmi lea lagabui čilgejuvvon dán artihkkalis:

Broderstad, AR, Hansen S, Melhus M. The second clinical survey of the population-based study on health and living conditions in regions with Sami and Norwegian populations – the SAMINOR 2 Clinical Survey: Performing indigenous health research in a multiethnic landscape. Scandinavian J Public Health 2019: 1403494819845574. Published online 6 May 2019.

Dutkiide:

Máhcaheapmi suohkaniidda

Dehálaš lea máhcahit máhtu dan álbmogii man mii dutkat. Dan barggu oktavuođas leat čállojuvvon raporttat válljejuvvon bohtosiiguin buot daid suohkaniidda mat ledje mielde SAMINOR 2 klinihkalaš iskkadeamis. Bohtosat sáhttet leat veahkkin eastadanbargui ja váikkuhit dakkár doaibmabijuid álggaheapmái mat ovddidit álbmotdearvvašvuođa ja buresbirgenfálaldagaid davvin. Danne sáhttá SAMINOR-iskkadeapmi leat mielde ollašuhttimin Álbmotdearvvašvuođalága gáibádusaid. Bohtosat sorjájit dattetge oassálastimis. Mađe eanebut oassálastet, dađe dárkilat gova sáhttit addit suohkaniidda álbmotdearvvašvuođas.

Finansiering:

Ruhtadeapmi:

Dutkama leat čuovvovaš ásahusat ruhtadan:

Davvi-Norgga regionála dutkanfoanddat
Golbma davimus fylkkasuohkana
Davvi Dearvvašvuohta
Sámediggi
Sámi našunála gealboguovddáš – psyhkalaš dearvvašvuođasuddjen ja gárrendilledikšu (SÁNAG)
Dearvvašvuođa- ja fuolahusdepartemeanta

Ii ovttasge dáin ásahusain leat beroštusriidu iskkadeami ektui.